Türkiye’de Adalete Erişim Mümkün mü? Olağanüstü Hal İ ş lemleri İ nceleme Komisyonu`na Dair Değerlendirme Raporu

Türkiye İnsan Hakları Davalarına Destek Projesi tarafından İngilizcesi Ekim 2019’da yayınlanan “Türkiye'de Adalete Erişim Mümkün mü? Olağanüstü Hal İşlemleri İnceleme Komisyonuna Dair Bir Değerlendirme Raporu”nun Türkçesi tamamlandı

Ekim 2019’da İngilizcesi yayınlanan ve Olağanüstü Hal İşlemleri İnceleme Komisyonunu ele aldığımız raporun Türkçesi yayına hazır. Raporun İngilizcesinin yayınlandığı süreçte paylaştığımız, rapora esas araştırmanın yöntemine ve araştırma ile ulaştığımız sonuçlara dair özet şöyleydi:  

Türkiye'de adalete erişim, özellikle Temmuz 2016’da ilan edilen olağanüstü hal döneminde yaşanan hak ihlalleri açısından büyük zorluklar barındırmakta. OHAL döneminde Anayasa’nın OHAL süreci için öngördüğü istisnai yetkilere dayanan Hükümet, yayınladığı 30’dan fazla kanun hükmünde kararnameyle, sayısız temel hak ve özgürlüğü ciddi ölçüde sınırlayan ve bazı durumlarda bu özgürlükleri hepten ortadan kaldıran bir dizi “atipik” yola başvurdu. Bireysel gerekçe ya da delil gösterilmeden, yüz binden fazla kamu çalışanı toplu olarak işten çıkarıldı ve içlerinde gazete, televizyon, dernek ve vakıfların da olduğu tüzel kişilikler kapatıldı. Bu kararlara karşı uzun süre açık bir itiraz yolunun bulunmaması, bu kişileri bilinmezliğe terk etti. 685 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameyle (KHK), Olağanüstü Hal İşlemleri İnceleme Komisyonunun (“Komisyon”) kurulmasının ardından ise OHAL KHK’leri uyarınca görevden alınmış olan on binlerce kişi ​​ve kapatılmış olan çok sayıda kuruluş yargı yoluna gitmeden önce Komisyon'a başvurmak zorunda bırakıldı.

Türkiye İnsan Hakları Davalarına Destek Projesi (TLSP), Komisyonun, çalışmaya başlamasının üzerinden bir yıl geçtikten sonra, OHAL kapsamında alınmış olan önlemlere karşı etkili bir itiraz yolu mu, yoksa mağdurların adalete erişiminde karşılaştıkları başka bir engel mi olduğu temel sorusuna dair bir araştırma yürütmeye başladı. Araştırma sürecinde araştırmacımız ve TLSP ekibi, Komisyon tarafından verilmiş olan 193 kararın gerekçelerinin yanında, ulusal mevzuat, rapor ve istatistikleri inceleyerek ve yine içlerinde avukatlar, akademisyenler, başvuru sahipleri ve sendika temsilcilerinin de bulunduğu kişilerle görüşmeler yaparak topladıkları nitel ve nicel verilere dayanarak bir değerlendirme raporu hazırladı. Bu raporda, Komisyonun yapısı ve işleyişi, adalete erişimle ilişkili temel insan hakları konuları göz önünde bulundurularak incelendi. Ayrıca, uluslararası hukukta kabul edilmiş olan etkili başvuru hakkı standartları ışığında Komisyon kararları incelenerek, Komisyonun hem teoride hem de uygulamada etkili bir hukuk yolu olup olmadığına dair değerlendirmeler yapıldı.

Araştırma sürecinde ele alına bütün veri ve bulgular ışığında, Olaüanüstü Hal İşlemleri İnceleme Komisyonuna dair özetle şu sonuçlara ulaşıldı: Ad hoc bir başvuru yolu olarak kurulan Komisyon, bağımsızlık ve tarafsızlığını temin eden yapısal ve pratik güvencelerden yoksundur ve OHAL tedbirlerinin incelenmesinde adil ve etkili bir hukuki süreci sağlamada yetersiz kalmaktadır. Başvuranlar, haklarında öne sürülen suçlama veya deliller hakkında önceden bilgi sahibi olmadan yasadışı herhangi bir grup veya kuruluşla hiçbir bağlantılarının olmadığını kanıtlamak zorunda bırakılmaktadır. Bu durum, Komisyon önündeki işlemlerin şeffaf olmaması ve başvurucuların sürece anlamlı bir şekilde katılımının sağlanmamasıyla daha da vahim bir hal almaktadır. Bir kişinin yasadışı bir örgüt ile var olduğu iddia edilen bağlantısının değerlendirilmesinde, Komisyon, disiplin veya cezai sorumluluğu gerektirebilecek bir icraatın varlığının kanıtlanmasını aramamakta, günlük yaşam uygulamalarını ‘suç’ sayarak kişi aleyhine sonuca ulaşmakta çok düşük bir kanıt eşiği esasına göre karar vermektedir.

Raporda detaylarına yer verilen diğer nedenlerin yanı sıra, Komisyon, çoğunlukla kararlarında, istihbarat bilgisine, gizli tanık ifadelerine veya ‘sosyal çevre’den elde edildiği belirtilen ancak doğrulanmayan bilgilere dayanmakta ve başvuranlara bu delilleri tartışma imkânı vermemektedir. Bu bağlamda, temel hak arama özgürlüğü ilkelerine aykırı olarak yaptığı incelemeler sonucunda, büyük çoğunluğunu reddettiği, ve daha birçoğunu da halen karara bağlamadığı başvurular göz önünde bulundurulduğunda, Komisyonun, uluslararası hukukta kabul edilmiş olan etkili başvuru hakkı ilkelerini karşılamadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Komisyonun görev süresinin Aralık 2019’da 1 yıl süre ile uzatıldığı içinde bulunduğumuz dönemde, Türkçesi tamamlanan raporun tam metnine buradan , Ekim 2019’da yayınlanan İngilizcesine buradan ulaşabilirsiniz.